ارزیابی توانایی پاکستان برای مقابله با جنگ دو جبهه‌ای با هند و
افغانستان
غلام علی صارم
پنجشنبه 6قوس 1404
ضمن اظهار تنفراز جنگ و اعتقاد براینکه « کسانی به آتش جنگ دامن
میزنند که منطق شان ضعیف است»، ضرورت پنداشتن حل تنش بین افغانستان و پاکستان
میپردازم به اظهارات وزیر دفاع و بعضی دیگر از مقامات پاکستانی که گفتند آمادگی
جنگ را در دو جبهه دارند.
وزیر دفاع پاکستان اعلان آمادگی نموده و گفته است:
با دوجبهه یعنی هند
و افغانستان خواهد جنگید.
آیا پاکستان واقعاً می‌تواند در دو جبهه(
هند و افغانستان ) وارد یک درگیری
نظامی شود، و آیا از لحاظ نظامی و اقتصادی، آمادگی لازم را دارد یا خیر؟
پاکستان در وضعیت پیچیده‌ای قرار دارد: از یک طرف تنش‌های دیرینه با هند،
رقیب بزرگ منطقه‌ای، و از طرف دیگر دست‌کم بخشی از ناآرامی‌های مرزی با افغانستان
(به ویژه در شرایطی که گروه‌هایی چون طالبان و شبکه‌های تروریستی فعال‌اند). وزیر دفاع
پاکستان، خواجه محمد آصف، اخیراً تأکید کرده که کشورش «آمادگی جنگ دو جبهه‌ای» دارد.
از سوی دیگر، فرمانده ارتش پاکستان نیز هشدار داده که هند از گروه‌های
تروریستی در افغانستان به عنوان ابزار استفاده می‌کند و باید مراقب باشد. این نشان می‌دهد که در سطح رسمی، پاکستان خود را در معرض
تهدید چندجانبه می‌بیند و برای مقابله از بعد نظامی دغدغه دارد.
از لحاظ نظامی، پاکستان زیرساخت‌هایی دارد که می‌تواند در مقابل تهدیدات
منطقه‌ای عمل کند: ارتش قدرتمند، نیروی موشکی هسته‌ای، و تجربه جنگ و تقابل با هند
در گذشته. رقابت تسلیحاتی بین هند و پاکستان ادامه دارد و هر دو کشور سیستم‌های موشکی
را توسعه داده‌اند.
در عین حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که پاکستان قصد دارد نیروی جدیدی برای
موشک‌ها تشکیل دهد: نیروی «راکت» ارتش پاکستان که مأموریت آن مدیریت ظرفیت موشکی در
صورت جنگ متعارف است. این حرکت نشان‌دهنده اراده اسلام‌آباد برای تقویت قابلیت بازدارندگی
است، خصوصاً در برابر هند.
اما نقطه ضعف‌هایی هم وجود دارد: پاکستان از نظر واردات تسلیحاتی وابسته
است و اگر زنجیره تامین تسلیحاتی قطع شود، آسیب‌پذیری آن افزایش می‌یابد. ضمن اینکه فشار از دو جبهه، صرفاً بر توان نظامی تأثیر
نمی‌گذارد بلکه منابع را تقسیم می‌کند و پیچیدگی لجستیکی جنگ را بسیار بیشتر می‌سازد.
این موضوع را نیز باید جدی انگاشت که اقتصاد پاکستان وضعیت شکننده‌ای دارد.
بدهی خارجی پاکستان بسیار بالا است (بنا بر برخی گزارش‌ها حدود ۸۰٪ GDP در سال ۲۰۲۴) همچنین ذخایر ارزی محدود است (مثلاً گزارش شده که ذخایر
در حدود ۱۶ میلیارد
دلار بوده است) که فضای مالی را برای واردات نظامی و تأمین مالی جنگ محدود می‌کند.
در سال مالی اخیر، دولت پاکستان بودجه دفاعی را به‌طور چشمگیری افزایش
داده است؛ آمارهایی از رشد ۱۸ تا ۲۰ درصدی بودجه دفاعی
گزارش شده است. اما این افزایش
در حالی است که در سایر بخش‌های اقتصادی، فشار زیادی وجود دارد. حتی برخی تحلیلگران
می‌گویند که اگر جنگ طولانی شود، پاکستان ممکن است قادر به حفظ پشتیبانی مالی نباشد،
به‌ویژه در شرایطی که به برنامه‌های بین‌المللی مثل IMF
وابسته است.
به علاوه، اقتصاد آسیب‌پذیری بالایی دارد، هرگونه جنگ گسترده می‌تواند
مصرف سوخت، دارو، غذا و سایر اقلام حیاتی را افزایش دهد که فشار زیادی بر بودجه دولت
خواهد آورد.
اگرچه پاکستان می‌گوید آماده «دو جبهه» است، ولی واقعیت راهبردی کمی پیچیده‌تر
است. جنگ با هند به خودی خود برای پاکستان بسیار پرهزینه خواهد بود، چه از نظر نظامی
و چه از نظر اقتصادی. هند اقتصاد بزرگ‌تر، منابع بیشتر و امکان مقاومت طولانی‌تر را
دارد. علاوه بر این، با توجه به بدهی سنگین پاکستان و محدود بودن ذخایر ارزی، وارد
شدن به یک درگیری طولانی می‌تواند کشور را به سمت بحران اقتصادی ببرد.
در جبهه افغانستان، وضعیت پیچیده است: حمله تلافی‌جویانه به خاک افغانستان
ممکن است به تنش بین‌المللی منجر شود و به‌ویژه اگر منطقه‌ای از خاک افغانستان به عنوان
پناهگاه گروه‌های شبه‌نظامی استفاده شود، هزینه سیاسی و نظامی برای پاکستان بالاست.
وزیر دفاع پاکستان به این نکته اشاره کرده است که «توان تلافی» وجود دارد، اما بیان
«آمادگی» به معنای شجاعت استراتژیک، نه الزاماً داشتن همه مکانیسم‌های لازم برای موفقیت
بلندمدت.
به علاوه، استفاده از ظرفیت هسته‌ای – اگرچه
یک گزینه بازدارنده قوی است – ریسک‌های بسیار
جدی دارد و درگیری هسته‌ای برای هیچ‌کدام از طرفین گزینه مطلوب نیست.
بنابراین در یک جمع بندی کوتاه و اینکه آیا پاکستان توانایی جنگ در دو
جبهه را دارد یانه میتوان گفت:
1- از نظر رسمی، پاکستان ادعا می‌کند که می‌تواند
با دو جبهه مواجه شود، و برخی اقدامات نظامی مانند افزایش بودجه دفاعی و ایجاد نیروی
راکت را نشان داده است.
2- اما از منظر اقتصادی،
وضعیت پاکستان شکننده است: بدهی بالا، ذخایر محدود و وابستگی به منابع بین‌المللی،
همه به این معنی هستند که یک جنگ طولانی (به‌ویژه با هند) می‌تواند فشار بزرگی بر اقتصاد
وارد کند.
3- از نظر نظامی، قابلیت‌هایی وجود دارد، اما محدودیت‌های تأمین تسلیحاتی
و لجستیکی، به همراه هزینه‌های بالا، ریسک‌های جدی را ایجاد می‌کند.
4- بنابراین، به نظر
میرسد که پاکستان ممکن است برای درگیری محدود (مثلاً تنش، درگیری موشکی یا پاسخ مقطعی)
آماده باشد، اما یک جنگ تمام‌عیار، دو جبهه‌ای و بلندمدت، احتمالاً بسیار مخاطره‌آمیز
خواهد بود و ظرفیت آن را کاملاً زیر سؤال می‌برد.
