دور هفتم فرمت مسکو در باره افغانستان
غلام علی صارم
یکشنبه 20/7/1404
مقدمه: معنا و کارکرد «فرمت مسکو»
در مقاله ای که در شروع دور هفتم فرمت مسکو( هفتم اکتوبر2025) منتشر
شد ما در مورد فرمت مسکو و خلاصه شش دور قبلی و این که این فرمت با کدام انگیزه
آغاز شده و تا ایندم دوام دارد، شرح مختصری ارائه کردیم و موضوع و نتایح دور هفتم
را موکول نمودیم به ختم این نشست که خدمت دوستان ارائه می شود.
«فرمت مسکو» چارچوبی مشورتی منطقه‌ای است که از چند سال پیش با هدف ایجاد
هماهنگی میان کشورهای همسایه افغانستان و بازیگران منطقه‌ای درباره بحران افغانستان
شکل گرفته است.
حضور رسمی طالبان در فرمت مسکو و بیانیه مشترک علیه استقرار
نیروی نظامی خارجی، نشان‌دهنده گذار از «انزوا» به «تعامل منطقه‌ای کنترل‌شده» است،
با این‌حال موفقیت این گذار وابسته به اجرای عملی تعهدات ضدتروریستی و حل مشکلات اقتصادی/انسانی
در داخل افغانستان است.
در این چارچوب، کشورهای همسایه و کلیدی منطقه درباره مسائل امنیتی، همکاری
منطقه‌ای، آشتی ملی و راهکارهای مشارکت افغانستان بحث و مشورت می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های نشست هفتم، حضور رسمی طالبان به عنوان عضو کامل در این
فرمت برای نخستین بار بود، که تغییر نمادینی در روند تعامل منطقه‌ای با حکومت طالبان
به شمار می‌آید.
شرکت‌کنندگان در
نشست هفتم
در نشست روز ۷ اکتبر
۲۰۲۵ (مصادف با مهر ۱۴۰۴) در مسکو شرکت‌کنندگان زیر حضور داشتند:
کشورهای عضو اصلی فرمت مسکو: روسیه، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان،
چین، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان
علاوه بر این، بلاروس به‌عنوان مهمان دعوت شده بود.
برای نخستین بار، نماینده رسمی طالبان به ریاست امیرخان متقی، وزیر خارجه
حکومت طالبان، به عنوان عضو شرکت‌کننده حضور یافت.
نمایندگان ویژه و مقامات ارشد دستگاه دیپلماتیک کشورهای عضو شرکت کردند.
موضوعات مورد بحث در نشست هفتم
در این نشست، محورهای اصلی بحث عبارت بودند از:
1. آشتی ملی و تعامل با حکومت طالبان
یکی از اهداف مهم
نشست، بررسی راهکارهایی برای تسهیل آشتی ملی در افغانستان و تعامل دولت طالبان با کشورهای
همسایه و منطقه بود.
2. امنیت، مبارزه با تروریسم و از بین بردن تهدیدات فرامرزی
موضوع امنیت منطقه‌ای،
جلوگیری از استفاده خاک افغانستان به عنوان سکوی فعالیت گروه‌های تروریستی و تقویت
همکاری‌های ضدتروریستی یکی از بخش‌های مهم مذاکرات بود.
شرکت‌کنندگان تأکید
کردند که افغانستان باید در کوتاه‌مدت گام‌های جامع برای نابودی گروه‌های تروریستی
بردارد، تا خاکش به تهدید برای کشورهای همسایه بدل نشود.
3. همکاری اقتصادی، سرمایه‌گذاری و ادغام منطقه‌ای
ضرورت تقویت روابط
اقتصادی و تجاری افغانستان با کشورهای منطقه، تشویق سرمایه‌گذاری در افغانستان، پیوستن
به شبکه‌های ترانزیتی منطقه‌ای، و ادغام بیشتر به سامانه‌های ارتباطی منطقه‌ای از دیگر
محورهای بحث بود.
در بیانیه مشترک،
شرکت‌کنندگان بر لزوم تقویت همکاری اقتصادی در زمینه‌هایی مانند بهداشت، کاهش فقر،
کشاورزی و زیرساخت‌ها تأکید کردند.
4. حمایت انسانی و کمک‌های بشردوستانه
شرکت‌کنندگان همچنین
متعهد شدند که به کمک‌های بشردوستانه به مردم افغانستان ادامه دهند و نگرانی کردند
از سیاست‌زدگی در ارائه این کمک‌ها.
5. مخالفت با استقرار زیرساخت نظامی خارجی (از جمله بازگشت به
بگرام)
یکی از نکات جنجالی مورد توجه، بحث
بازگرداندن پایگاه هوایی بگرام به آمریکا بود. در نشست، شرکت‌کنندگان تأکید کردند که
تلاش برای استقرار زیرساخت نظامی کشورهای سوم در افغانستان و کشورهای همسایه، بسیار
نامطلوب و مغایر با صلح منطقه‌ای است.
لازم به ذکر است
در بیانیه مشترک آمده که «کوشش برای استقرار زیرساخت‌های نظامی کشورهای ثالث در افغانستان
و کشورهای همسایه قابل قبول نیست.»
تاثیرات نسبتا محسوس:
1. نشست، برای اولین بار طالبان را به‌عنوان یک عضو رسمی وارد روندهای
منطقه‌ای کرد — این یک تغییر دیپلماتیک مهم است.
2. شرکت‌کنندگان به‌طور جمعی هرگونه استقرار
زیرساخت نظامی خارجی در افغانستان یا همسایگان را غیرقابل قبول خواندند (اشاره ضمنی
به پیشنهاد بازپس‌گیری بگرام). این موضع می‌تواند مانع بازگشت نظامی بازیگران فراملی
شود.
3. تمرکز قوی بر همکاری ضدتروریسم و
از بین بردن تهدیدات فرامرزی شد، اما تفاوت میان «بیانیه» و «عمل» اهمیت دارد.
4. کشورهایی مثل هند، چین، پاکستان و ایران
به سمت تقویت مناسبات اقتصادی و دیپلماتیک با کابل گرایش پیدا کرده‌اند، این می‌تواند
فشار تحریم‌ها و انزوا را کاهش دهد.
5.روسیه نقش تسهیل‌کننده و حامی گسترش
تعاملات منطقه‌ای با طالبان را بازی می‌کند و بر حذف حضور نظامی خارجی تأکید دارد.
نتایج و بیانیه مشترک نشست
پس از مذاکرات، شرکت‌کنندگان یک بیانیه مشترک منتشر کردند که محتوای کلیدی
آن عبارت بود از:
تأیید مجدد حمایت از ایجاد یک افغانستان مستقل، متحد و صلح‌آمیز.
تأکید بر تقویت همکاری ضدتروریسم در سطح دوطرفه و چندجانبه.
تأکید بر توسعه روابط تجاری، سرمایه‌گذاری و پروژه‌های منطقه‌ای در افغانستان،
و ادغام آن به مسیرهای ارتباطی منطقه‌ای.
درخواست از جامعه بین‌المللی برای افزایش کمک‌های انسانی به مردم افغانستان
و پرهیز از سیاسی‌کردن این کمک‌ها.
نگاهی قاطعانه و هماهنگ به تلاش برای بازگرداندن زیرساخت نظامی خارجی در
افغانستان، به‌ویژه بازگشت آمریکا به بگرام، شرکت‌کنندگان خواستند که چنین طرحی «غیرقابل
قبول» دانسته شود.
همچنین، سخنرانی نماینده افغانستان حاوی نکات قابل توجهی بود:
امیرخان متقی از روسیه به دلیل دعوت طالبان و پذیرش آن در فرمت تشکر کرد
و گفت که روابط منطقه‌ای و اعتماد متقابل میان افغانستان و همسایگان تقویت شده است.
او مدعی شد که حکومت طالبان گام‌هایی مهم در زمینه امنیت، سیاست خارجی
و اقتصاد برداشته است و اجازه استفاده از خاک افغانستان برای حمله به کشورهای دیگر
نخواهد داد.
همچنین اشاره کرد که تولید و قاچاق مواد مخدر به خارج از افغانستان افزایش
یافته و تأکید کرد که کشورهای منطقه باید مسئولیت خود را در این زمینه بپذیرند.
در مجموع، این نشست تلاش کرد بازیگران منطقه‌ای را به یک دیدگاه همگرا
درباره آینده افغانستان و اجتناب از مداخله نظامی خارجی ترغیب کند.
نگاه تحلیلی :
نشست هفتم فرمت مسکو را می‌توان منعکس‌کننده چند تحول مهم در روابط منطقه‌ای
پیرامون افغانستان دانست. در اینجا برخی نکات و پیامدهای احتمالی را بررسی می‌کنم:
1. پذیرش رسمی طالبان در سطح منطقه‌ای
حضور و مشارکت رسمی
طالبان در این فرمت نشانه‌ای است از تغییر توازن دیپلماتیک: طالبان دیگر صرفاً عضوی
حاشیه‌ای نیستند، بلکه اکنون به عنوان یک بازیگر جدی در روابط منطقه‌ای پذیرفته شده‌اند.
این وضعیت امکان تعامل مستقیم بیشتر با کشورهای منطقه را فراهم می‌کند، هرچند طالبان
همچنان در چالش مشروعیت بین‌المللی قرار دارند.
2. مقاومت منطقه‌ای در برابر بازگشت نظامی آمریکا و سایر کشورهای
سوم.
موضع متحدانه شرکت‌کنندگان
در مخالفت با بازگرداندن پایگاه‌های نظامی خارجی (مانند بگرام) پیامی قاطع به واشنگتن
است که حضور نظامی مجدد در افغانستان را به شدت نامطلوب می‌دانند. این انسجام منطقه‌ای
می‌تواند مانعی جدی برای سیاست‌های بازگشت نظامی آمریکا یا سایر قدرت‌ها شود.
3. تمایل به مدیریت بحران افغانستان به صورت منطقه‌ای، نه بین‌المللی
کشورهای منطقه می‌کوشند
مسئولیت مسائل افغانستان را از دست نهادهای جهانی ـ که همواره منافع متفاوتی دارند
ـ خارج کنند و آن را در چارچوب منطقه‌ای سامان دهند. این روند می‌تواند به کاهش دخالت‌های
بیرونی و افزایش کنترل منطقه‌ای بر تحولات افغانستان منجر شود.
4. ابزار فشار نرم از طریق اقتصاد و کمک
از آنجا که طالبان
هنوز با چالش مشروعیت، تحریم‌ها و محدودیت منابع مواجه‌اند، کشورهای منطقه با تقویت
همکاری اقتصادی، سرمایه‌گذاری و کمک بشردوستانه می‌توانند نفوذ و اهرم تأثیر بر کابل
را افزایش دهند، بدون آنکه وارد مداخلات نظامی شوند.
5. پیچیدگی میان آرمان و واقعیت
اگرچه در سطح بیانیه‌ها
تأکید زیادی بر نابودی تروریسم و پیشگیری از استفاده از خاک افغانستان برای تهدید منطقه
شده، اما در عمل اجرای این تعهدات دشوار است. طالبان دارای ساختارهای پیچیده هستند،
منابع محدود دارند، همچنین، اختلاف منافع میان کشورهای منطقه می‌تواند روند هماهنگ
را دشوار کند.
6. چالش مشروعیت و اعتبار بین‌المللی طالبان
حتی اگر طالبان
اکنون در فرمت منطقه‌ای حضور یابند، پذیرش کامل آن‌ها از سوی جامعه بین‌المللی ـ به
ویژه کشورهای غربی و نهادهای جهانی مانند سازمان ملل و بانک جهانی هنوز محل اختلاف
است. این وضعیت ممکن است به تنش‌هایی در تعامل میان منطقه و نهادهای بین‌المللی دامن
بزند.
7. سناریوهای احتمالی آینده
اگر کشورهای منطقه
در اجرای پروژه‌های اقتصادی و اتصال منطقه‌ای با طالبان موفق عمل کنند، حکومت طالبان
ممکن است به تدریج از انزوا خارج شود و مسیر مشروعیت منطقه‌ای خود را تقویت کند.
اما اگر بحران‌های
امنیتی، فقر اقتصادی یا فشارهای بین‌المللی افزایش یابند، طالبان ممکن است در موضع
ضعف قرار گیرند و کشورهای منطقه به دنبال گزینه‌های جایگزین برای تأمین امنیت و منافع
خود باشند.
در این میان، اگر
ایالات متحده یا سایر قدرت‌های بزرگ اصرار بر بازگشت نظامی داشته باشند، در مقابل انسجام
منطقه‌ای و مقاومت دیپلماتیک با چالش مواجه خواهند شد.
در پایان، نشست هفتم فرمت مسکو گام مهمی در مسیر تبدیل شدن افغانستان به
موضوعی مدیریت‌شده منطقه‌ای بود، اما موفقیت آن بستگی دارد به عزم عملی کشورهای منطقه
برای تحقق تعهداتشان و توان طالبان برای همراهی با این چارچوب‌های منطقه‌ای در عمل،
نه فقط در بیانیه‌ها.
با وجود این همه بقول شهید بلخی «رح»
« دیده شود چه میشود»
حکم به رنگ کی توان پرده نشین بیضه را
جوجه به بال میرسد دیده شود چه میشود
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر