ناکامی‌های صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD) در افغانستان
غلام علی صارم
۱. مقدمه
صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD) در سال ۱۹۷۷ به‌عنوان
یکی از نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد تأسیس شد. هدف اصلی آن، مبارزه با فقر
روستایی و حمایت از دهقانان کشورهای در حال توسعه از طریق قرضه‌های نرم، کمک‌های
تخنیکی و اجرای پروژه‌های توسعه روستایی عنوان شده است. مقر اصلی IFAD در رم (ایتالیا) است و تاکنون در بیش از صد
کشور فعالیت داشته است.
با وجود مأموریت رسمی، کارنامه IFAD در افغانستان ــ مانند بسیاری از نهادهای
مشابه ــ نشان‌دهنده فاصله عمیق میان شعارها و نتایج عملی است. این نهاد طی دو دهه
گذشته در افغانستان میلیون‌ها دالر هزینه کرده، اما دستاورد پایدار و ملموسی در
سکتور زراعت ایجاد نشده است.
۲. افغانستان؛
از خودکفایی تا وابستگی
افغانستان روزگاری یکی از قطب‌های کشاورزی
منطقه بود. زمین‌های حاصل‌خیز، منابع آبی و تجربه نسل‌های دهقانان، این کشور را
قادر ساخته بود نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین کند بلکه بخشی از تولیدات خود را به
منطقه صادر نماید. گندم، برنج، پنبه، میوه‌های تازه و خشک، و محصولات دامی
افغانستان در سطح منطقه شهرت داشتند.
امروز اما این تصویر به‌کلی وارونه شده است.
بازارهای کشور مملو از آرد، برنج، گوشت منجمد و میوه‌های خارجی است. وابستگی به
واردات، امنیت غذایی را به‌شدت تهدید کرده و دهقانان بسیاری زمین‌های خود را رها
کرده‌اند. این تغییرات نه‌تنها اقتصاد ملی را تضعیف کرده بلکه بر سلامت و معیشت
مردم نیز اثر منفی گذاشته است[1].
۳. عوامل
سقوط سکتور زراعت
چند عامل اساسی باعث فروپاشی ظرفیت‌های زراعتی
افغانستان شد. نخست، جنگ‌های طولانی و ناامنی، زمین‌های وسیع را متروکه و دهقانان
را آواره ساخت. دوم، فساد اداری و سوءمدیریت موجب شد میلیاردها دالر کمک خارجی در
معاش‌های بلند، پروژه‌های ناکام و حیف‌ومیل‌های سازمانی تلف شود[2]. سوم، ورود بی‌رویه
محصولات خارجی انگیزه تولید داخلی را از بین برد و دهقانان را به رها کردن زمین‌هایشان
واداشت. چهارم، کمبود زیرساخت‌های معیاری مانند سردخانه‌ها و فابریکات پروسس سبب
شد هزاران تُن محصولات داخلی فاسد شود. در نهایت، فقدان یک سیاست ملی زراعتی منسجم
و پایدار، سکتور زراعت افغانستان را به پروژه‌های مقطعی و وابستگی بیشتر کشاند.
۴. نقش و
ناکامی IFAD در
افغانستان
IFAD طی سال‌های گذشته پروژه‌های متعددی را برای
توسعه روستایی و تقویت زراعت در افغانستان اجرا کرده است. اما بیشتر این پروژه‌ها
کوتاه‌مدت و مقطعی بوده‌اند و پس از پایان بودجه متوقف شده‌اند. بخش قابل توجهی از
منابع صرف هزینه‌های اداری، معاش‌های بلند کارمندان خارجی و سفرهای رسمی گردیده
است. کمک‌های تخم اصلاح‌شده یا تجهیزات زراعتی نیز اغلب به دست واسطه‌ها رسیده و
نه به دهقانان واقعی.
همچنین، آموزش‌های ارائه‌شده محدود، غیرکاربردی
و بیشتر در شهرهای بزرگ متمرکز بوده است. به همین دلیل، IFAD نتوانسته نقشی پایدار در احیای سکتور زراعت
افغانستان ایفا کند. در برخی موارد حتی گفته می‌شود که پروژه‌های این سازمان به‌طور
غیرمستقیم به تقویت اقتصاد غیررسمی و قاچاق محصولات کشاورزی کمک کرده است[3].
۵. پیامدهای
اقتصادی و اجتماعی
پیامدهای ناکامی IFAD در افغانستان بسیار گسترده بوده است. میلیون‌ها
دهقان بیکار شده و زمین‌های زراعتی بی‌استفاده مانده‌اند. سالانه میلیاردها دالر
برای واردات مواد غذایی از کشور خارج می‌شود و امنیت غذایی افغانستان به‌شدت
وابسته به کشورهای همسایه گردیده است. این وابستگی، فقر روستایی را تشدید کرده و
مهاجرت دهقانان به شهرها و کشورهای خارجی را افزایش داده است.
از سوی دیگر، کاهش تولید داخلی و ورود محصولات
خارجی کیفیت خوراک مردم را پایین آورده است. گوشت‌های منجمد و میوه‌های تاریخ‌گذشته
جایگزین محصولات تازه و طبیعی داخلی شده‌اند و این تغییر بر سلامت عمومی نیز تأثیر
منفی گذاشته است.
۶. راهکارها
و چشم‌انداز آینده
افغانستان همچنان ظرفیت‌های بالقوه بزرگ در
سکتور زراعت دارد. صدها هزار هکتار زمین حاصل‌خیز، منابع آبی و نیروی انسانی
دهقانی وجود دارد که در صورت مدیریت درست می‌تواند کشور را دوباره به مسیر
خودکفایی برگرداند. برای این هدف، چند اقدام ضروری است:
نخست، تدوین یک سیاست ملی زراعتی که پایدار و
واقع‌بینانه باشد و بر نیازهای داخلی تمرکز کند. دوم، سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌ها
از جمله سردخانه‌های معیاری، فابریکات پروسس و شبکه‌های بازاریابی. سوم، مبارزه با
فساد و تضمین شفافیت مالی تا منابع واقعاً به دست دهقانان برسد. چهارم، تمرکز بر
پروژه‌های پایدار و درازمدت به‌جای برنامه‌های مقطعی. و پنجم، توانمندسازی جامعه
روستایی از طریق آموزش‌های کاربردی، قرضه‌های کوچک و مشارکت زنان روستایی.
جمع‌بندی
افغانستان روزگاری ستون اصلی تولیدات کشاورزی
در منطقه بود. اما جنگ‌ها، فساد و ناکامی نهادهای بین‌المللی، این سکتور را تضعیف
و کشور را به واردات وابسته کرده است. IFAD به‌رغم
دهه‌ها تجربه و میلیاردها دالر مصرف، نتوانسته تغییری بنیادی و پایدار در
افغانستان ایجاد کند.
بدون اصلاحات اساسی، شفافیت و تمرکز بر نیازهای
واقعی دهقانان، این سازمان نیز همچون دیگر نهادهای وابسته به ملل متحد بیش از آن‌که
بخشی از راه‌حل باشد، خود به بخشی از مشکل بدل خواهد شد.
برای مطالعه بیشتر:
1. FAO, Afghanistan Agricultural Development Review, 2021.
2. SIGAR, Lessons Learned: Agriculture in Afghanistan, 2018.
3. IFAD, Annual Report, 2022.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر